[p. 33]
Era como cousa das cinco da tarde do mes da
sega. Non s'abaneaba unha folla n-as pereiras mais altas; a terra botaba
un bafo quente qu'abrasaba, y-as labercas cuasque non se distinguian
cantando no aire, do altas que subian, buscando as pirmeiras cariceas da
bris qu'agardaba pra baixar á terra qu'o sol s'escondese tras dos
petoutos mais altos dos montes.
Por un carreiro qu'atravesaba o agro de pan,
iba Mingas da Cabanexa co-a barriga a boca, de cara á Castelo.
Para salir do agro soltou un escairo, e meteuse
no camiño real que pasa a veira d'ún souto, y-esviouse da vereda pra
meterse n-él e coller un atallo que leva direito como un fio hastra
Castelo.
Nin siquera se sentou, pra tomar folgo, debaixo
das polas d'aqueles castiros, que daban unha sombra que mesmo
convidaba ó descanso,
Iba moi estraida. Solo a sacou deste
estraemento o suor da cara, que lle fixo coller ó pano pra limpalo.
Non tardou en meterse n-unha corredoira qu'a
sombreaban maciras, cerdeiras e pexegueiros.
A pouco d'andar por ela, atopou un pasadoiro á
dereita, saltouno e meteuse n-unha cortiña; siguiu acaron d'us chantos
e logo abriu un portelo pra entrar n-unha horta, a donde saliu a
recibila un cadeliño que non paraba de ladricar
[p. 34]
desqu'a viu, dando ó mesmo tempo voltas ó rededor d'ela.
Os ládros do cadelo salíu a porta da eira Berta cuya era a casa que
daba á aquela horta, y así que viu a Mingas correu cara a ela, pra
recibir a sua amiga.
Saudaronse como de costume e logo díxolle Mingas:
E qué noticeas hay d'Estébo?
Agardábamol-o onte; pero debeu de ter algun tropezo, porque foi Queitano, por él co-a besta e n'houbo noticea, de
que chegase.
¿E hoxe non volveron por él a ver si chegou?
Hoxe non volvemos, porque temol-a besta preñada, si
San Antón a
defende, e non pode andar de viaxe todol-os dias, y-onte tamen ferrouna
o burro do meu home, e parece que se dá algo d'unha pata.
E porque non foi catar calquera das nosas?
Porque non-os estrevimos. Xa sabe que, pra pedir teño pouca arte.
Eso é siñal de que non ten confianza. Pois vosté ben sabe qu'aló
todol a queremos ben e de todo canto temos pode dispoñer sin andar con
requisitos. Inda parece mentira, señora Berta, que sabendo o que hay
entre nosoutros non tivese confianza bastante pra chegarse aló pol-a
besta, que lla daba co a sal do mundo, anque non fose sinon por qu'iba
vir d'acabalo d'ela Estebo, que me tarda tanto velo, que parés qu'os
dias me parecen anos.
Tamen eu o deseo miña filla díxo Berta.
Ay! ¡Canto me consola co-esa palabra! Por que eu quero ser sua nora,
vir pr'aqui e non me separar de vosté e do meu Estebo. Porque non-o
deixaremos volver a marchar ¿n-é verdà que non? ¿Qué falta lle fai
dempois?
¿E cando ch'escribiu?
Fai como cousa de quince dias. Pero o bribón non me di nada que ven.
Pol-o visto
[p. 35]
querme dar unha sorpresa, porque él dime que non virá á casarse
conmigo hasta que salga do paso, porque ten qu'arrematar aló us
negoceos que trai entre maus, que lle han de dar bastante diñeiro.
Berta non respondeu.
Quedou cavilosa un pouco tempo y enton díxolle
Mingas: ¿En qué pensa?
Deulle á Berta un pequeno trembor e
repricoulle.
Teño pena, porque non sei si lle pasaría
algunha cousa por aló, cando non veu onte como m'escribiu.
Non s'apesare, señora, porque me dá o
corazón que non lle socedeu nada e que logo o veremos e seremos felices
entrambas.
N esto reparou Mingas que xa se puxera o sol e
dispúxose a marchar; pero Berta non a deixou ir sin darlle de merenda
unha das troitas fritas que tiña gardadas pra cando chegase Estebo, e ademais un requeixo muy rico, feito pol a mau d'ela.
Merendaron entrambas debaixo d'unha alta
nogueira qu'había o pe da porta, pro logo o zumbido d'un escarabello
veull'a recordar à Mingas de qu'anoitecía e que ll'era tarde.
Dempois de despedirse, quedouse Berta mirando
dende a porta pra amiga y-asi qu'a perdeu de vista, deu un suspiro e
dixo: ¡Pobre nena!
E meteuse pra drento da casa.
Anoitecera xa cando Mingas chegou a vereda, e
non puido conocer á dous pasaxeiros que viñan d'acabalo, anque un
d'eles, que pasou acaron d'ela, detivo o faco en que montaba e parous'un
momento fixándose n'ela.
Mingas tamén reparou n'él e viu qu'era un
siñorito, que representaba vintetantos anos, co-a
[p. 36]
barba moi larga, un sombreiro d'ala moi ancha, c'unha bufanda
envolvendoll'o pescozo. O outro home, que viña detrás, parecía un
criado d'aquel siñor; e como ningun dos dous falou unha palabra mentras
pasaron, Mingas siguiu o seu camiño pouco á pouco, por ver s'os sentia
falar, por si na voz conocía aquél que tanto reparara nela; pero que
non poidera conocer pol-a escuridá da noite y a sombra que daban os
castiros.
Pouco tardaron en deixarse d'escoitar as
pisadas dos cabalos, solo interrumpia o silenceo da noite o canto d'os
sapos e das ras, os alalás dos que volvían dos traballos, ou dos que
iban a catal-a facenda y-aló, cerca do lugar, os ladridos dos cas, que
ventaban a chegada d'algun forasteiro.
Mingas en nada d'esto reparaba.
Solo iba pensando no feliz que sería o día que
volvese á ver á Estebo, soboreando a noticea que lle acababa de dar
sua mai, de que estaba à chegar.
¿Porqué non llo escribiria a ela?
¿Perderíase a carta ou querería sorprendela?
Xa non cabilóu mais que en ir ò dia siguiente
á vila á agardalo ela mesma, por si chegaba darlle ela a sorpresa á
él.
Aquela noite cenou con mais gana, sentíase
mais lixeira, rebuldaball'o corazón no peito, estaba chea d'alegría.
Iba ver logo o seu Estebo y-era feliz.
¡Bendito amor qu'asi convirte en causas de
felicidad as cousas mais sencillas da vida!
¿Porqué Dios, ó facelo tan grande e tan
subrime, ó darlle por trono o corazón e por guia o instinto, que
sempre obedece á ley natural, deixou que se teña por verdá entr'os
homes este refrán «amor tolo eu por vos é vos por outro?»
Xa arrecadaran a facenda na casa de Berta
y-estaban todos acaron da lareira, d'este xeito: a sogra de Berta fiaba
na roca xunt'o paraño; o tio Goros, home de Berta, estaba sentado no
ullar
[p. 37]
partindo canipas pra meter no lume; Mariantoña, hirmá de Goros, pelaba
patacas, sentada na beira d'unha manxadoira, pra cear unhos cachelos
detras do caldo, e Berta estaba enchendo unha caldeira non sei de qué,
pra dar a cinco marraquiños novos, que gruñian à porta da corte como
desesperados, desque sentiron remexer no caldeiro.
Co barullo que metian us marraus, non sentiron
que se apeaban dous homes na porta do curro, que meteron as éguas na
corte, como si estuveran na sua casa e que se dispoñían a
desaparellalas, como si tivesen mentras de quedarse alí.
Así é que cando sintiron ruxir no picaporte,
abrirse a porta y-entrar de súpeto un home na cociña, anqu'o entrar
dixo «alabado sea Dios» como é costume, non por eso deixaron de levar
todos un medo dos demos, por collelos á aquela hora de improviso.
Todos se quedaron como esteas cravados nos seus
asentos, menos Berta que correu hacia a porta, pois foi a úneca que
reconoceu n-aquela voz a d'Estebo, porque chegaba tan barbán que pol-a
cara naide o conocia d'aquela hora.
Asi è que o tio Goros quedouse sorpreso de ver
a sua muller abrazada n-un home sin dar fala co-él.
Logo se decatou, sin embargo, de que puidese
ser Estebo, porque sabia qu'estaba pra chegar d'un dia pra outro,
y-ergueuse pra saudalo.
Berta separouse d'Estebo cos ollos cubertos de
bágoas, que limpaba co lombo das maus, e dixolle:
¿Viñeche à pe?
Non señora, qu'inda troixen duas bestas, pois
ven outro home conmigo.
Pois dille que pase. ¿Onde o deixache? Vaya,
Mariantoña, vay levar unha presada d'herba á
[p. 38]
esas bestas; e ti Goros, aluma a ese home pra qu'entre. Tí traerás
ganas de merendar? ¿Qué queres que che poña?
Todo eso dixo Berta sin agardar remposta, pois
a alegria de ter consigo á Estebo agolpaba as ideas na sua cabeza e
todo o quería facer á un tempo.
Por eso dixo Estebo:
Séntese mai, séntese, que eu non traio gana
y-as bestas xa traiyo quen as acomode.
Sin embargo, n aquela cociña toda era
movemento. O tio Goros co candil saia pra alumar ó que astaba xunto das
bestas co-as alforxas ó lombo, Mariantoña traía un feixe d'herba
verde da qu'estaba collida pros becerros, e Berta, que subira correndo
ó coarto, xa baixaba con media cachucha, un tacón e tres ou catro
chourizos nas maus.
¿E pr'onde vai co-eso? dixo Estebo, ó ver
á sua nai con tanto aparato como si fora pra unha festa.
Pra comer cos cachelos, dixo Berta, e sin mais
nin mais arrimou o pote grande ó lume con auga, e púxose á pasar pol
a chama a carne antes de lavala.
Pr'arrematar mais pronto, direi que namentras
so facia á cea, contáronlle á Estebo as novedás qu'houbera pol-os
contornos desqu'él marchara, e dempois puxéronll'unha mesa como pr'on
príncepe.
Un caldiño amañado con unto, que daba groria
olelo; cachelos fariñentos, con orella, lacón e chourizo; troitas e
anguías do Miño, que Berta tiña gardadas en escabeche pro dia que
chegase; queixo brando como manteiga, feito na casa; noces, abelás, e
hastra figos pasos, todo esto mollado de cando en cando c'unhas
pinguiñas de viño do Riveiro, facía unha cea pra agasallar á calquer
Obispo, así é que ó rematar a cea, todos
[p. 39]
estaban medeo calamucanos y-a fartura tiraballes pol-o sono.
Dixen todos e minto, pois Estebo comera e
bebera pouco, estaba como destraido algunhas veces, e Berta, que foi a
que serviu á mesa, non s'ocupou d'outra cousa. Por eso eran os dous que
quedaran mais espabilados.
O pouco tempo todos se foran á deitar.
Solo quedaban na cociña Berta y Estebo.
Oigamos o que falan:
Oye, Estebo, por moita sorte que fagas por
alá, non che pode facer Dios ben, por deixar desamparada a Mingas, que
te quere moito, é muy boa rapaza y é de boa familea. Dendes que tí
marcahache parece que caeu a terra riba d'ela, pois non se lle ve falar
con naide sinon às veces comigo. Agrádate con ansea y está deseando
vir pr'aqui segun lle prometiches. Así que sepa que a engañache,
morre, co a pena, e con ela matas un inocente qu'é teu fillo, ó que
lle podes privar a dita de ver á Dios pra nunca xamais. Mira o que fas,
Estebo. Cavila ben o paso que vas á dar. Eu, si te casas con esoutra, non
vou contigo pr'aló, porque non me espoño á deixar a miña casiña pra
vivir o lado d'unha nora, co-a que dempois acaso non poida ter paz, e,
por moi triste que me seña, terei que resinarme á vivir lonxe e
separada de tí.
Berta choraba, tiña un nó que lle apretaba o
corazón.
A muller con quen vou á casarme, é mais
lista e mais rica que Mingas, teño d'ela unha filla xa grandiña, e co
que ela ten e co que lle dan, pódome ver libre de traballar na terra, o
que terei que facer sempre si me caso con Mingas. As duas me queren, co
as duas teño compromiso; pero con unha podo vivir agusto e co a outra
teño que vivir escravo do traballo hastra que morra. ¿Porque s'opón
vosté? ¿Porque non quere
[p. 40]
qu'eu seña filiz? ¿Porqué non quer vir á vivir comigo, si a d'alá
é tan boa como esta?
Ti pol-o visto non sabes, meu fillo, qu'as
mulleres somos do pelexo do demo unhas pr'as outras. Con vosoutros ainda
nos levamos ben; pero entre duas mulleres, sea o parentesco que teñan,
ou a amistá con que se queiran, cando hay algunha cousa de intrés
común pol-o medeo, non pode durar moito tempo a paz entre elas. Con
Mingas levareime ben, porque sempre me tratará como mai; vamos afeitas
nos mesmos traballos e sempre me respetará. Con esoutra ó pouco tempo
serei tratada con menospreceo y-hastra poida que chegue á avergonzarse
de ter unha rústica aldeana ó seu lado. Esta tratárame como mai y
aquela como sogra, ésta aprecearame como necesarea pr'axudar na casa
y-aquela non necesitará de min e tratarame como unha cousa inútil, ou
como un estorbo pra dar alas a sua vanidá. Conque meu fillo, ti que
buscas por aló a tua felicidá, vaite por ela, que eu non quero que
mañá me digas que te fixen desgraceado; pero eu quedareime na miña
casiña, porque Dios mándame que quede co home, e, no que Dios manda,
nunca pode atoparse a desgracea.
Sinto moito, mai, que s'empeñe n-ese modo de
pensar; pero eu marchareime mañá ben cediño, e non me volverá á ver
hastra que veña por acó con tod'a familea. Antes de partir voulle á
pedir por favor, que non lle diga nada á Mingas de que chegei, porque a
atopei na carretera e non me conoceu y-eu tampouco lle dixen nada.
Deixea dar a luz, e dempois que vosté comprenda que no ten coidado,
dalle a noticea porque eu casareime en canto chegue.
Ben, pois xa que non hay remedeo, vouche á
decir u segredo que nunca che contei e que me levas a y-alma co-él. Xa
che teño dito que teu pai foi inxenieiro; pro nunca che descubrin que
eu
[p. 41]
non son tua mai. Eres fillo de lexitimo matrimoneo. Tua nai morreu a
pouco que naciche e teu pai deixoute de catro anos no meu poder. Unha
tarde chegou arroutado e medeo tolo a casa, bicoute moitas veces, meteu
n-unha pequena arquiña non sei que cousas, deuma a gardar, entregoume
as chaves todas e dixome:
Berta, vou a marcharme e non sei a punto fixo
cando volverei; si me morro n-este viaxe, conserva sempre esta arqueta e
nunca abras hastra que o neno se case ou seña maor de edá. N-esa
navela atoparás diñeiro bastante pra vivir un ano que supoño que nono
ei de tardar en volver á verte. Si morréramos o neno e mais eu,
entonces ó que queda na arca é pra tí.
Xureille cumprir como él me mandaba, e como eu
era criada y-él un siñor tan respetuoso, non m'estrevin a perguntarlle
pr'onde iba. Marchouse; e eu inda hoxe choro a sua perda.
Vouche dar esa prenda pra que a leves, porque
mañá non terei modo. Ven comigo.
Encamiñouse Berta cara ó paraño, debaixo do
que estaba o poleiro. Esviouno un pouco facendo cacarexar as pitas.
Sacou dempois tres ou catro pedras de detras do poleiro, deixando ver un
burato, do que sacou unha caixa que teria pouco mais de medea coarta de
longo e pouco mais ou menos o mesmo alto que ancho. Estaba emvolta en
papés. Deulle a caixa á Estebo e volveu á poñer todo conforme estaba
denantes.
A caixa pesaba como si fora de ferro macizo.
Debe ter moeda, dixo Estebo, esculcando á ver
si alguen poidera estar dreito, que vise aquelo.
Cando se convenceu de que todos dormian como
pedras, desenvolveu a caixa e escomenzou á reparala por todos lados sin
verlle a pechadura.
¿Xa a queres abrir? lle dixo Berta.
[p. 42]
Non podo resistir a curiosidá por saber ó
que ten.
Colleu Berta a caixa, apertou dous botós que
tiña medeo escondidos entre os dibuxos e abriuse a tapadeira.
Na cima había dous retratos.
Estes son teus pais, lle dixo.
Colleunos Estebo y estivo moito tempo reparando
néles.
Non sei onde vin eu a este siñor, dixo, pero
eu vino en algunha parte.
Serán figuraciós tuas, lle dixo Berta.
Estebo seguiu sacando da caixa un rosario que
habia debaixo dos retratos e dempois un dos paquetes que tiña. Desenvolveuno e viuno cheo de moedas d'ouro.
Parecéronlle tantas, que non s'estreveu á
mirar mais, receoso de que o viran.
Meteu outra volta drento os retratos y-o
rosario, cerrou a caixa e ofreceulle á sua mai a mitá das moedas.
Mirouno Berta, indinada, e díxolle:
Eu solo percurei hastra d'agora do teu
cariño, sin él non quero nada do que teu pai che deixou, porque
poderías chegar á creer que eu cobraba o depósito, y-o que eu pasei
por tí non se paga con tod'o ouro qu'hay no mundo.
Dixo, e separouse d'Estebo camiñándose pra
cama.
Non tardou en irse pra sua Estebo, triste,
cabiloso.
Aquel tesouro que atopaba impensadamente, non
lle daba a felicidá mais que envolta con amarguras.
Y-é que no mundo prifirese o ouro ó amor,
pero aquél, sin éste, fai como as brasas, arde pero loce pouco. Polo
menos non alumea no camiño da felicidá.
[p.43]
A mañá siguiente salia Estebo co acompañante
camiño de Lugo.
Pouco mais ou menos no mesmo sitio atopou outra
volto a Mingas. Viuna vir de lonxe e apertábaselle o corazón. Apesar
do seu estado, atopouna muy goapa. Conoceu que inda a queria e baixou o
pucho, e subiu o coello da chaqueta pra que non o conocera.
Desque pasou, sacou o pano da faltriqueira pra
limpiar as bagoas. O mesmo tempo caeulle unha carta. Mingas, que miraba
d'aquela pra tras, berroulle; pero Estebo que pensou que quería
conocelo, na duda, apricoulle espuela á besta, e, sin facer caso,
botaron él y-o compañeiro a trote largo.
Enton Mingas, vendo que non era posibre
collelos e qu'iban xa lonxe, leu o sobre que decia:
Conoceu a sua
letra. Era a últrma carta que lle mandara.
Xa non cabía duda, era él, y a probe non
puido domar a pena e barreuselle o sentido.
|